Teminat Senetleri ve Takip Hukuku Uygulaması

Borç senedi; herhangi para veya mal borcuna ilişkin vadesi, tutarı belirlenmiş tarafların bilerek, isteyerek vardığı anlaşma üzerine ödeme niteliği taşıyan imzalı kıymetli evraktır. Teminat senetleri ise; bir sözleşmeye konu olan işin ifasının gereği gibi yerine getirilmemesi halinde karşı tarafın zararını tazmin etmek amacıyla karşılıklı menfaat ilkesine göre güvence için hazırlanmış bir belgedir. Borç senedi ile teminat senedi arasındaki temel farklar makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

1. TEMEL FARKLAR

Kambiyo senetleri Türk Ticaret Kanunu’nda hüküm altına alınmış olup kanunda öngörülen zorunlu şekil şartlarını taşımak zorundayken; teminat senedine ilişkin kanunda zorunlu şekil şartları bulunmamaktadır. Hukuk sistemimizde kanunda yer almayan teminat senedinin tanımı ve unsurları Yargıtay içtihatları ve doktrin ile sağlanmaktadır. Kanunda düzenlemesi olan senetler arasında yer almayan teminat senedi, ticari hayatta yaygın olarak kullanılmaktadır.

Teminat senedi ile kambiyo senedi arasındaki temel fark, teminat senedinin kambiyo senedinde mevcut olan koşulsuz şartsız borç ikrarını ihtiva etmemesidir.

Kambiyo senetleri kendilerini doğuran hukuki sebepten bağımsız olarak borç ihtiva ederler. Türk Ticaret Kanununun maddelerinden anlaşılacağı üzere kambiyo senetleri açısından mücerretlik ilkesi söz konusudur. Kambiyo senetleri kendisini doğuran hukuki sebepten bağımsız olarak soyut borç ilişkisi doğururlar.

Mücerret kıymetli evrak, senedin tanzimine sebep olan asıl borç ilişkisinin (temel borç ilişkisi) senetten anlaşılmasına imkân bulunmayan kıymetli evraktır. Bu tariften de anlaşılacağı üzere, mücerret kıymetli evrak bir temel münasebete dayanmayan senetler değildir.1 Başka bir deyişle, mücerret kıymetli evrak da belli bir sebebe dayanır. Bu temel münasebet olmadan kıymetli evrak düzenlenmesi düşünülemez. Temel münasebet herhangi bir akit olabilir. Örneğin satış, kiralama, sigorta, taşıma akdi vs... gibi. İhtilaf konusu senetler bu hukuki muamelelerden doğan alacağı ihtiva etmektedir, ona tedavül kabiliyeti vermektedir. Ancak, senet üzerinden bu senedin düzenlenmesine yol açan asıl borç ilişkisinin ne olduğunun bilinmesine imkân yoktur.

Teminat senetleri ise bir şarta bağlı olarak verilmektedir. Teminat senedinin şartlı ve koşullu olması, bir sözleşmeye istinaden düzenlenmesi en önemli özelliklerindendir.

2. TEMİNAT SENEDİ NASIL DÜZENLENİR?

Belirtildiği üzere kanunda yer almayan teminat senedinin tanımı ve unsurları Yargıtay içtihatları ve doktrin ile sağlanmaktadır. Yerleşik uygulamaya göre teminat senedi düzenlenirken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır.

- Senedin vade kısmına ‘’Teminat Senedidir’’ ibaresi yazılmalıdır.

- Senedin ön yüzünde ‘’Şu sözleşmeye konu olarak hazırlanmıştır’’ ibaresi yazılmalıdır,

- Senedin arka yüzüne (ciro edilen bölüme) hangi konu için teminat senedinin hazırlandığı özetlenmelidir.

- Özet kısmında ‘’…… anlaşması üzerine bu teminat sözleşmesi hazırlanmıştır, sözleşme konusu tamamlandığında teminat senedinin hükümleri geçersizdir, ciro edilemez’’ notu yazılmalıdır.

Yargıtay’ın yerleşik ve süreklilik arz eden içtihatlarına göre, neyin teminatı olduğu senet üzerinde açıklanmalı veya ayrı bir belge ile senedin teminat senedi olduğu belirlenmelidir. Aksi durumda senedin, teminat senedi vasfını taşımadığı kabul edilmektedir.

“Taraflar arasındaki kredi sözleşmesinde, takip konusu bononun ‘teminat olarak alındığının belirtilmemiş olması, bu sözleşmede adı geçen bonoya yapılmış bir atıf bulunmaması nedeniyle, dayanak senedin teminat senedi olduğu sonucuna varılamayacağını" belirtmiştir.2

Yargıtay 20. Hukuk Dairesi’nin 2016/9875 E.  2016/10036 K. Sayılı ilamında,

‘Teminat senedi bir sözleşmeye güvence olarak ileri sürülen, sözleşmeye konu olan iş eksik veya hiç yapılmazsa karşı tarafın zararını tazmin etmek üzere karşılıklı menfaat ilkesine göre hazırlanmış güvence belgesidir. Ayrıca, teminat senetlerinin düzenlenmesi konusunda dikkatli olunması gereken hususlar vardır. Teminat senetlerinde senedin teminat senedi olduğu açıkça senet metninde belirtilmeli ya da senede atıf yapılarak ayrıca teminat senedine konu olan sözleşmede hazırlanarak senedin teminat senedi olduğunun belirlenebilir olması sağlanmalıdır.’ hükmü yer almaktadır.3

Yargıtay 12.Hukuk Dairesi’nin 2014/11410 E. 2014/13843 K. sayılı ilamında,

‘Dava; bonoya dayalı olarak kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla başlatılan takibe karşı senedin teminat senedi olmasından bahisle takibin iptali istemine ilişkindir. Takip dayanağı senedin teminat senedi olduğu iddiasının, hangi ilişkinin teminatı olduğu senet üzerine yazılmak suretiyle ya da yazılı bir belge ile ispatlanması gerekir." hükmü açıkça yer almaktadır.4

Kararlarda da görüleceği üzere bir senedin teminat senedi vasfını taşıyabilmesi için; ya senet metninde açık olarak teminatın hangi hususta verildiği belirtilmeli ya da ayrı bir sözleşmeyle söz konusu teminat senedine atıf yapılarak senedin teminat senedi olduğunun belirlenebilir olması sağlanmalıdır.

3. YARGITAYIN TEMİNAT SENEDİNE DAİR DİĞER KARARLARI

“Takibe konu bononun teminat bonosu olmayıp, borcun itfası amacı ile verildiği anlaşıldığında, takibin iptaline karar verilemez”5

“Takip konusu senetlerin teminat amaçlı verildiklerine dair itirazın, yazılı belge ile kanıtlandığında kabul edilecektir, 6

“Takip dayanağı bononun hangi ilişkininin teminatı olduğu, bu konuda düzenlenen belgede açıkça belirtilmemiş olması halinde, bonoda yazılı olan sadece “teminat” şeklindeki ibarenin, tek başına takip dayanağı senedin “kayıtsız ve şartsız belli bir bedelin ödenmesi vaadini” içeren niteliğini etkilemez ”7

 “Takipte dayanılan 20.10.2013 vade tarihli ve 13.500,00 TL tutarlı bononun arka yüzünde “teminat senedidir” ibaresi bulunmaktadır. Bonoda teminat kaydı varsa da neyin teminatı olduğu belirtilmediğinden bu ibare bononun mücerrettik vasfını ortadan kaldırmaz. Bononun teminat amaçlı verildiğinin kabul edilebilmesi için, neyin teminatı olarak verildiğinin ya bononun önündeki veya arkasındaki yazılar veya ayrı bir belge (İİK’nun 169/a maddesinde öngörülen) ile teminat senedi olduğunun kanıtlanması gerekir.”8

4. SONUÇ

Yüksek Mahkeme’nin sayısız kararında açıkça belirttiği gibi, öncelikle, teminat senedi olarak düzenlenen senedin, bir sözleşmeye dayanması ve sözleşme metninden, teminat niteliği taşıyan senedin hangi senet olduğunun kesin bir şekilde belirlenebilmesi gerekir.

Cebri icra durumunda, kambiyo senetleri için kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip yapılabilirken; teminat senedi bir kambiyo senedi vasfına haiz olmadığından sadece genel haciz yoluyla takibe konu edilebilir.

Leyla Sarı

KAYNAKÇA

1 Yargıtay 11.Hukuk Dairesi, 22.3.1984 Tarih E. 1005, 1656.K

2 Talih Uyar – İcra Hukukunda Kambiyo Senetleri Bilge Yayınevi 2013-Ankara

3 Yargıtay 20. Hukuk Dairesi 2016/9875 E.  2016/10036 K.

4 Yargıtay 12.Hukuk Dairesi 2014/11410 E. 2014/13843 K.

5 12.HD.21.03.2011 T. 31879/4046

6 12.HD.04.04.2011 T. 24874/5507

7 12.HD.30.06.2011 T. 31862/13685

8 Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/1140 E., 2018/563 K., 28.03.2018 Tarih