Tam Zamanında Tedarik Sözleşmesi ve Eser Sözleşmesinin Karşılaştırılması

Borçlar Hukuku alanında taraflar sözleşme özgürlüğü çerçevesinde kanunda düzenlenmeyen türde sözleşme yapabilmektedirler. Bu sözleşmelere isimsiz sözleşme denmektedir. Tam zamanında tedarik sözleşmesi de Kanun’da düzenlenmemiş olmakla beraber Kanun’da düzenlenen veya düzenlenmeyen başkaca sözleşmelerin unsurlarını barındıran isimsiz sözleşmelerdendir. Bu makalede ise tam zamanında tedarik sözleşmesi ile eser sözleşmesinin fark ve benzerlikleri ifade edilecektir.

1. Tam Zamanında Tedarik Sözleşmesi

Tam zamanında tedarik sözleşmesi “just in time” olarak bilinen tam zamanında üretim sistemlerinin uygulanması ile ortaya çıkan çok eski bir uygulamaya sahip olmayan isimsiz sözleşmelerdendir.

Bu sözleşmenin farklı sözleşme tiplerinin unsurlarını bir arada bulunduruyor olması sebebiyle doktrinde tam bir tanım yapılmasından kaçınılmıştır. Ancak, Dr. Yakup Korkmaz’ın tanımına göre tam zamanında tedarik sözleşmesi: ”Bir tarafın (tedarikçinin) sözleşmenin diğer tarafı için bir şey sağlamayı(bir eser meydana getirmeyi veya satmayı); diğer tarafın ise (ana üreticinin) kendisine parça tedarik eden tarafa bir ücret ödemeyi borçlandığı; taraflar arasında sürekli borç ilişkisi doğuran, tam iki tarafa borç yükleyen, yoğun bir güven ve işbirliği içeren, karma, uzun süreli, bir çerçeve sözleşmedir.” [1]

Yukarıdaki tanım da dikkate alınarak tam zamanında tedarik sözleşmesinin unsurları şunlardır:

1. Sürekli Borç İlişkisi; tedarikçi, üreticinin talebi sonucu ifada bulunabilmek için sürekli olarak hazır bulunmaktadır. Taraflar arasında uzun süreli güvene dayalı bir teslim ilişkisi vardır.

2. Çerçeve Sözleşme; tam zamanında tedarik sözleşmesi tarafların daha sonra yapacakları sözleşmeler için yükümlülük doğurur. Bu sözleşme ile taraflar gelecekteki siparişler için karşılıklı hak ve yükümlülüklerini belirlerler.

3. Ücret; bu sözleşmede tedarikçinin tedarik edilen parçalar için ana üreticiden alacağı ücret kararlaştırılmalıdır. Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir.

4. Tarafların anlaşması; taraflar tedarikçinin parça tedariği ve tedarik edilecek parçaların karşılığı ana üreticinin bedel ödeme borcu üzerinde anlaşmalıdırlar.    

2. Eser Sözleşmesi

Eser sözleşmesi 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda iş görme sözleşmeleri arasında düzenlenmiştir.

Kanun’a göre eser sözleşmesi, yüklenicinin bir eser meydana getirmeyi, iş sahibinin de bunun karşılığında bir bedel ödemeyi üstlendiği sözleşmedir. Yüklenici, üstlendiği edimleri iş sahibinin haklı menfaatlerini gözeterek, sadakat ve özenle ifa etmek zorundadır.[2]

Eser sözleşmesi, eser meydana getirme borcu, ücret ödeme borcu ve tarafların karşılıklı anlaşması unsurlarından oluşmaktadır.  Unsurlarından anlaşılacağı üzere eser sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir. Doktrinde tartışmalı olmakla beraber baskın olan görüşe göre eser sözleşmesi, ani edimli borç ilişkisi doğurur. Eserin meydana getirilmesi ile borç sona erer. Zayıf olan bir diğer görüş ise ifanın zamana yayılmasından hareketle sürekli edim borcu doğurduğunu savunmaktadır.[3]

3. Tam Zamanında Tedarik Sözleşmesi ile Eser Sözleşmesinin Arasındaki Farklar ve Benzerlikler

Eser sözleşmesi ve tam zamanında tedarik sözleşmesi; tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerden olması, bir “şeyin” üretilip teslim edilmesi ve bunun karşılığı ücret ödenmesinin kararlaştırılması yönlerinden benzerlik gösterir. Her iki sözleşmede de taraflar arasında güven ilişkisi vardır.

Tam zamanında tedarik sözleşmesinde,  eser sözleşmesinde olduğu gibi, tedarikçi ile ana üretici genelde niteliği belirlenmiş veya niteliklerini birlikte belirledikleri bir parçanın üretilip teslimi konusunda anlaşırlar. Ana üreticinin belirlediği özellikte olmayan bir parça ana üretici için kullanılamaz olacağından bu husus tam zamanında tedarik sözleşmesinin eser sözleşmesinin unsurlarını taşıdığını gösterir.[4]

Eser sözleşmesi yukarıda ifade edildiği üzere doktrindeki hakim görüşe göre ani edimli bir sözleşme iken tam zamanında tedarik sözleşmesi sürekli edimli sözleşmelerdendir. Eser sözleşmesi ile bir edim fiili değil edim sonucu üstlenilirken tam zamanında tedarik sözleşmelerinde durum tam olarak böyle değildir. Tam zamanında tedarik sözleşmeleri ile gelecekteki siparişler için tarafların hak ve yükümlülükleri belirlenir. Bu niteliği itibariyle çerçeve sözleşmedir.

Tam zamanında tedarik sözleşmesi sadece eser sözleşmesinin değil diğer başka sözleşmelerin de unsurlarını taşımaktadır. Bu yönüyle de eser sözleşmesinden ayrılır. Satım sözleşmesi ve know - how sözleşmesinin özelliklerini de taşıması yönüyle isimsiz sözleşmelerdendir.[5]

4. Sonuç

Sonuç olarak, tam zamanında tedarik sözleşmeleri; bu sözleşme ile tedarikçi tarafından, genel olarak nitelikleri belirli olan bir parçanın üretilip ana üreticiye teslimi konusunda anlaşmış olduklarından ve aralarında güven ilişkisine dayalı bir anlaşma olduğundan bahisle eser sözleşmesinin unsurlarını taşımaktadır. Her ikisi de tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir. Ancak tam zamanında tedarik sözleşmesi, eser sözleşmesinin ani edimli sözleşme olması, tam zamanında tedarik sözleşmesinin sürekli edimli sözleşme olması; tam zamanında tedarik sözleşmesinin çerçeve sözleşme olması ve eser sözleşmesinin unsurlarının yanı sıra satım ve know-how sözleşmeleri gibi başka sözleşmelere ait unsurları da barındırıyor olması yönüyle eser sözleşmesinden ayrı isimsiz bir sözleşmedir.

Zeynep Sude Sağlık

Kaynakça

[1] Dr. Yakup Korkmaz, Tam Zamanında Tedarik Sözleşmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 2009, s. 45

[2] 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu m.470-471

[3] Yavuz\Özen \Acar, Borçlar Hukuku Dersleri Özel Hükümler, Cilt 17. Bası, Beta Yayıncılık İstanbul 2021, s.546-547

[4] Dr. Yakup Korkmaz, Tam Zamanında Tedarik Sözleşmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Doktora tezi, Ankara 2009, s.77-78

[5] Korkmaz, Tam Zamanında Tedarik Sözleşmesi,s.66 vd.