Piramit Satış Sistemleri
Tüketicinin Kanunu’nda oldukça kapsayıcı ve temel şekilde piramit satış sisteminin tanımı yapılmıştır. Şöyle ki: Piramit satış, katılımcılarına bir miktar para veya mal varlığı ortaya koymak karşılığında, sisteme aynı şartlar altında başka katılımcılar bulma koşuluyla bir para veya malvarlığı kazancı olanağı ümidi veren ve malvarlığı kazancının elde edilmesini tamamen veya kısmen diğer katılımcıların da koşullara uygun davranmasına bağlı kılan, gerçekçi olmayan veya gerçekleşmesi çok güç olan kazanç beklentisi sistemidir. [1]
Sistemin Temel İşleyişi ve Donanımı
Sistem günümüzde çoğunlukla pasif gelir elde etmeyi düşünen, aktif çalışma hayatı bulunmayan, belirli bir miktar küçük “öz sermayesi” olan kesimlerde günden güne yayılmaktadır. Kolay ve kısa yoldan kazanç vaadi, orta ve az gelirli kesimin sisteme rağbetini sağlamıştır.
Halk arasında "Saadet Zinciri" olarak da adlandırılan bu tür piramit (çok katmanlı) satış sistemlerinden dolayı Türkiye'de yaklaşık bir milyon kişi mağdur edilmiştir. Sistem kurucuları tarafından faaliyetlerin bir şirket çatısı altında yürütülmesi, şirket merkezlerinin yurtdışında bulundurulması; doğabilecek herhangi bir hukuki veya cezai sorumluluğa karşı kendilerini Türk Hukuku’nun yetki alanı dışında tutma düşüncelerinin bir sonucudur. Ayrıca yurtdışı merkezli paravan şirketlerin bir prestij ve imaj reklamı gibi gösterilmesi sisteme dahil olan katılımcıları yanıltmak amaçlıdır.
Kanundaki tanım doğrultusunda “bir miktar para veya malvarlığı ortaya koyma”, “başka katılımcı tedariki” ve “bir miktar para veya malvarlığı kazanma ümidi verme” bu sistemin temel unsurlarını oluşturmaktadır.
Sistem kurucuları ve ilk katılımcılar; sisteme dahil edilen kazancı paylaşmakta oldukça avantajlı durumdadır. Her satıştan ve katılımcıların katkı payından pay almaktadırlar. Katılımcıların tümünün bu şekilde kazanç elde etmesi için ise sistemin sonsuz satış ve üye katılımcı kazanmasına bağlıdır. Böylesi bir vaka mümkün olmadığından ürün satışlarının ve katılımcı sayısının olduğundan çok daha yüksek gösterilmesi ile yeni katılımcılar yanıltılmaktadır.
Sistemin Hukuki Niteliği
Esasında 6502 sayılı Tüketiciyi Koruma Hakkında Kanunu’nun 80. Maddesinde işbu sistem tanımlanmadan önce Türk kanunlarında piramit satış sistemlerinin doğrudan tanımlandığını ve bakanlığın bu sistemi önleme amaçlı faaliyet yürüttüğünü söylemek oldukça güçtür. [2] Nitekim TBK m. 207 ve devamı maddelerinde düzenlenen satış türleri arasında piramit satış sistemlerinin dahli sağlanamamıştır.
Sistem sözleşme ile kurulmakta ve işletilmektedir. Piramit satış sözleşmesi hem üyelik sözleşmesi hem de satış sözleşmesinin unsurlarını içermesi sebebiyle isimsiz sözleşme niteliği taşımaktadır. İsimsiz sözleşmelerden ise, kendine özgü sözleşme (Sui generis) sözleşme olarak nitelendirilmelidir. Sui generis sözleşme, yasada düzenlenmiş bulunan sözleşmelere ilişkin öğeleri tümüyle ya da bir bölümüyle içermezler ve kendilerine özgü öğelerden oluşurlar. Bu gibi sözleşmelerle ilgili olarak taraflar arasında bir sorun doğarsa, bu sorunun nasıl çözümleneceği sorusunu yanıtlamak güç olacaktır. Bu sözleşmeler yasada düzenlenmedikleri gibi, içerdikleri öğelere ilişkin de kanunda herhangi bir düzenleme olmaması sorunların çözümünde güçlük arz etmektedir.[3]
Ürün Satışları
Sistem, kişilerin firmalar tarafından oluşturulmuş bir sisteme dâhil olmalarıyla başlamaktadır. Sistemin Ticari faaliyet yürüten bir firma bünyesinde sunulabilmesi için şirketler piyasaya ürün arz ederler. Katılımcıları ise pazarlamacı, pazarlama müdürü veya küçük işverenler olarak sunabilirler. Her bir katılımcının ürün satışlarıyla daha çok insana ulaşması amaçlanmaktadır. Zira şirketin asıl çabası, ürünlerin satışını yapmaktan çok kişileri sisteme üye yapmaktır. Sistemde esas pazarlanan husus, sistemin kendisidir; ürünler ikinci planda pazarlanmaktadır. Bunda da amaç, çok geniş bir tüketici kitlesini hem müşteri yapmak hem de onları birer dağıtıcı olarak sisteme dahil etmektir.
"Network marketing" veya "Multilevel marketing" olarak da bilinen piramit satış sistemleri dünyada her yıl yüz binlerce kişiyi mağdur etmektedir. Türkiye'de networking göstermelik ürünler üzerinden de yapılmaktadır. Bunun meşruiyet katması amacıyla yapıldığı açıktır. Piyasadaki 150 network firması 916 bin üyeden kayıt ücreti altında yüz milyonlarca lira toplamıştır. Sisteme girmek isteyenlerle kafelerde, kiralık toplantı salonlarında, evlerde veya işyerlerinde yüz yüze görüşme yapılmaktadır. Bakanlıktan izin ya da ruhsat alınma zorunluluğu olmadan kurulan network marketing firmaları için denetimler de yetersizdir. Katılımcılar firma adı altında bir organizasyon olduğunu düşünerek sistemin denetime açık olduğu yanılgısı ile sistemi yasal zannetmektedir.
Önleyici Tedbirler ve Yaptırımlar
Ülkemizde piramit satış sisteminin birçok örneğine rastlanılmıştır.[4] Birçok ülkede bu sistemlerin yasaklandığı ve ağır yaptırımlar getirildiği bilinmektedir.[5] Türkiye'de de piramit sistemini düzenleyen yasal bir tanımlama getirilmesi ve bunun yasaklanması olumlu bir gelişmedir. Ancak denetimlerin artırılması gerekmektedir. Piramit satış sisteminin kurulması, yayılması veya tavsiye edilmesi yasaktır. Sisteme girenlere sözleşme imzalatılmaktadır; sözleşme imzalatarak insanların sistemden ayrılması zorlaştırılmaya çalışılmaktadır. Ancak sistem hukuka aykırı olduğu için bu sözleşme de baştan itibaren geçersizdir.
6502 sayılı Kanunun 80. Maddesine aykırı olarak piramit satış sistemini başlatan, düzenleyen veya toplantı, elektronik posta veya diğer birçok kimsenin de katılımını sağlamaya elverişli yöntemlerle yayan veya böyle bir sistemin diğer bir şekilde yayılmasını ticari amaçlarla destekleyenler hakkında 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun ilgili hükümleri uygulanır. “İlgili hükümlerin TCK 156-157 dolandırıcılıkla ilgili hükümler olduğunu düşünmekteyiz. Ayrıca bu gibi kişiler hakkında doğrudan idari para cezaları uygulanması gerektiğini de düşünmekteyiz.”[6] Bakanlık, piramit satış sistemleri ile ilgili gerekli incelemeleri yapmaya veya varsa elektronik sistemin ülkemizde durdurulması dahil ilgili kamu kurum veya kuruluşlarıyla iş birliği içinde gerekli önlemleri almakla yetkilidir.
Av. Oğuzhan Taşkıran
Kaynakça
1 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 80/1
2 6502 S. TKHK m.80/3: Bakanlık, piramit satış sistemleri ile ilgili gerekli incelemeleri yapmaya ve varsa elektronik sistemin ülkemizde durdurulması dâhil ilgili kamu kurum veya kuruluşlarıyla iş birliği içinde gerekli önlemleri almaya yetkilidir.
3 Yrd. Doç. Dr. Selin SERT SÜTÇÜ 6502 S. TKHK m.80 Hükmüne Göre Piramit Satışlar https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/373257
4 Titan Saadet Zinciri, Ponzi, Çiftlik Bank vd.
5 Ünlü Amerikalı Oyuncu Zachary Horwitz hakkındaki ceza yargılaması sonucunda piramit satış sistemi ile haksız kazanç elde ettiği gerekçesi ile 20 yıla mahkum edilmiştir. https://www.gazeteduvar.com.tr/saadet-zinciriyle-dolandiricilik-yapan-oyuncuya-20-yil-hapis-cezasi-haber-1553269
6 Prof. Dr. Murat Aydoğdu – Tüketici Hukuku Dersleri
