Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu ve Cezası

Çek, Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan üç çeşit kambiyo senedinden biridir. Karşılıksız çek suçu, sıklıkla yargılamaya konu olan ve önemsenmesi gereken bir icra ceza suçudur.

Bir ödeme aracı olan çekle ilgili düzenlemeler 5941 sayılı Çek Kanunu’nda yer almaktadır. Karşılıksız çek keşide etmenin yaptırımı da 5941 Sayılı Kanunun 5. maddesinde düzenlenmiştir.

MADDE 5 – (1) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.

(2) Birinci fıkra hükmüne göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür. Birinci fıkra uyarınca hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklılıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Ancak, hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam eder.

(3) Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi hâlinde, bu çekten dolayı hukukî ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Hukuksal Yarar

Karşılıksız çek keşide etme suçunda korunan hukuksal yarar;

1- Çekin kamu nezdinde güvenilir bir ödeme aracı olmasını sağlamak ve

2- Çek hamilinin malvarlığıdır.

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunun Yasal Unsurları

1- Karşılıksız çekin cezalandırılabilmesi için ibraz süresi içinde çekin muhatap bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir. İbraz, yasal hamil tarafından çekin muhatap bankaya ödeme için sunulmasıdır. Kanuni ibraz süreleri ise aşağıdaki gibidir;

Bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün içinde muhataba ibraz edilmelidir: Çekin düzenlendiği yer, yani çek üzerinde yazılı olan keşide yeri ile çek üzerinden yazılı olan muhatap bankanın bulunduğu yer aynı ise çek düzenlendiği yerde ödenecek demektir.

Bir çek düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir: Çekin düzenlendiği yer, yani çek üzerinde yazılı olan keşide yeri ile çek üzerinden yazılı olan muhatap bankanın bulunduğu yer farklı ise çek düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecek demektir.

Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

2- Çekin ibraz günü ve ibraz anında karşılığının kısmen veya tamamen mevcut olmaması gerekmektedir. Aynı zamanda çekin karşılığının bulunamadığı da saptanmalıdır. Bu husus uygulamada genellikle banka tarafından çek üzerine ‘karşılıksız’ şerhinin yazılması ile gerçekleşmektedir.

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunun Faili

Karşılıksız çek keşide etme suçunun faili, kanunda açıkça yazılı olduğu üzere “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişidir. 

Çek sahibi gerçek kişi ise çek karşılığını bankada bulundurmakla yükümlü olan kişi çek sahibinin kendisidir. Çek Kanunu’nun 5/3 maddesi gereği, çek hesabı gerçek kişi kendisi adına çek düzenlemek için bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez.

Çek hesabı sahibi tüzel kişi ise aleyhine adli para cezası verilebilecek suç faili, tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevli olan yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler çek karşılığını muhatap bankada bulundurmakla yükümlü olacaklardır.

Şikayet Hakkı

Çekte “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu şikayete bağlı bir suçtur.

Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 10.05.2018 Tarih, 2018/3072 E., 2018/5874 K. sayılı ilamı ile

“Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkının; çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile karşılıksızdır işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda karşılıksızdır işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olacağına” şeklinde hüküm kurulmuştur.

Bu durumda şikayet hakkı çeki elinde bulunduran kişi ile çekin bankaya ibrazından ve karşılıksızdır işlemi yapıldıktan sonra karşılıksızdır işlemi yapan kişiden önce ciranta olup da çekte karşılıksızdır işlemi yapan hamile gerekli ödemeyi yapıp, çeki alan kişi de çeki elinde bulunduran kişidir.

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunun Şikayet Süresi

Şikayet süresi, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl olup; bu süreler hak düşürücü sürelerdir.

Görevli ve Yetkili Mahkemeler

Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçunda görevli mahkemeler icra ceza mahkemeleridir.

Yetkili Mahkemeler ise; Çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer, Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer, Hesap sahibinin yerleşim yeri, Şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesidir.

Ceza Miktarı

Yapılan yargılama neticesinde suçun sabit görülmesi halinde bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak verilecek olan adli para cezası çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Karşılıksız çek keşide etme suçu nedeniyle, ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanamayacağı gibi bu suç nedeniyle hükmolunan adli para cezasının ödenmemesi durumunda bu ceza, kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilir.

Karşılıksız çek keşide edilmesi durumunda keşidecinin karşılaşacağı tek olumsuzluk adli para cezası olmayıp bulunla birlikte keşideci hakkında çek hesabı açma yasağı da verilmektedir

Pınar Öksüz

Kaynakça

1. 5941 sayılı Çek Kanunu
2. Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, Beta Yayınevi, 2021
3. Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, Yetkin Yayınları, 25. Basım
4. Yargıtay 19. Ceza Dairesi, Esas No: 2019/33988 Karar No: 2019/14958
5. Yargıtay 19. Ceza Dairesi, Esas No: 2018/6510 Karar No: 2018/11325
6. Yargıtay 19. Ceza Dairesi, Esas No: 2019/35817 Karar No:2020/415