İvazlı Miras Sözleşmesinin Geçerlilik Şartları, Hukuki Niteliği ve İptali

Ölüme bağlı tasarruf, miras bırakanın ölümünden sonra hüküm doğuracak emirlerini içeren bir hukuki işlemdir. (1) Ölüme bağlı tasarruflar maddi ve şekli anlamda olmak üzere iki alt başlığa ayrılmaktadır. Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar mirasçı ataması ve belirli mal bırakma, şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar ise vasiyetname ve miras sözleşmesi olarak özetlenmektedir. Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf, her iki türden şekli anlamda tasarrufun içeriğini oluşturabilmekte, vasiyetname veya miras sözleşmesinde yer alabilmektedir. (2) Bunlardan miras sözleşmesi, miras bırakanın bağlayıcı olarak ya kendi terekesi üzerinde maddi anlamda ölüme bağlı tasarrufta bulunması ya da karşı tarafın kendi terekesi üzerinde ileride doğacak olan mirasçılık hakkından feragat etmesini sağlayan iki taraflı bir ölüme bağlı tasarruftur. (3) Miras sözleşmesi olumlu-olumsuz, bir taraflı-iki taraflı veya ivazlı-ivazsız şeklinde yapılabilmektedir. Bu makalede ivazlı miras sözleşmesinin kurulması, sona ermesi ve iptal edilebilirliği hakkında incelemelere yer verilmiştir.

1. İVAZLI MİRAS SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI

A. EHLİYET ŞARTI

İvazlı miras sözleşmesi yapabilmek için ehliyet bakımından hususi bir düzenleme bulunmadığından TMK 503 esas alınmaktadır. Buna göre ayırt etme gücüne sahip ve ergin olan, kısıtlılık hali de bulunmayan herkes miras sözleşmesi yapmaya ehildir. Yani ölüme bağlı tasarrufta bulunan tarafın tam fiil ehliyetine sahip olması gerekmektedir. Ölüme bağlı tasarrufta bulunmayacak olan taraf ise genel ehliyet kuralları çerçevesinde sözleşmeye taraf olabilmektedir. (4) Ancak doktrindeki bir görüş, ivazlı miras sözleşmesinde miras bırakanın da genel ehliyet kurallarına göre işbu sözleşmeyi akdedebileceğini savunmaktadır. (5)

B.ŞEKİL ŞARTI

TMK 545’de miras sözleşmesinin resmi vasiyetname şeklinde düzenlenmesi gerektiği hüküm altına alınmıştır. Resmi vasiyetname resmi memur tarafından iki tanığın huzurunda düzenlenir. Resmi memur, sulh hâkimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki verilmiş diğer bir görevlidir. İvazlı miras sözleşmesi de tıpkı resmi vasiyetname şeklinde düzenlenmektedir. Miras sözleşmesi şekli anlamda ölüme bağlı bir tasarruftur. Bu nedenledir ki şekil şartı gerçekleştirilirken temsil yasağı, sınırlı sayı (numerus clausus) ile düzenlemenin başlaması ve makul sürede bitmesi (unitas actus) ilkesi kurallarına riayet edilmesi gerekir. (6)

2. İVAZLI MİRAS SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ

A. İVAZLI MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİ

Mirastan feragat yalnızca miras sözleşmesi yolu ile yapılabilir.

İvazlı mirastan feragat sözleşmesinde mirasçı, miras bırakanın sağlığında aldığı ya da alacağı bir karşılık sonucu mirastan feragat eder. Miras bırakan mirastan feragat edene karşı bir borç altına girer. Söz konusu ivaz herhangi bir borç ilişkisine konu olabilecek bir edim olabilir. Önemli olan husus edimin niteliğinin (menkul, gayrimenkul vs.) kararlaştırılmış olmasıdır. (7)

TMK 528/3’de düzenlendiği üzere mirastan feragat sözleşmesi kurulduktan sonra feragat eden mirasçılık sıfatını kaybetmekte, feragat edenin altsoyu da miras ile ilgili hak iddia edememektedir. Ancak bunun aksini sözleşme ile kararlaştırmak mümkündür.

İvazlı feragatin hukuki sonuçlarında kanun koyucu alacaklılar bakımından bir istisna getirmiştir. TMK 530:

‘’ Mirasın açılması anında tereke, borçları karşılayamıyorsa ve borçlar mirasçılar tarafından da ödenmiyorsa, feragat eden ve mirasçıları, alacaklılara karşı feragat için ölümünden önceki beş yıl içinde miras bırakandan almış oldukları karşılıktan, mirasın açılması anındaki zenginleşmeleri tutarında sorumludurlar.’’

Madde metninden özetle alacaklı bu gibi durumlarda ivazlı feragat sözleşmesinde feragat edenin mirasçılarına başvurabilecektir.

B. İVAZLI OLUMLU MİRAS SÖZLEŞMESİ

İvazlı olumlu miras sözleşmesi, miras bırakanın yaptığı ölüme bağlı tasarrufa karşılık, diğer tarafın da bir sağlar arası borç altına girmesidir. Bu mirasçı atama şeklinde olabileceği gibi vasiyet alacaklısı tayini şeklinde de olabilir.

Belirli bir ivaz karşılığında olumlu miras sözleşmesi tek taraflı, iki taraflı veya çok taraflı olarak yapılabilmektedir. Tarafların yakın akraba olmaları veya birbirlerine eş olmaları sözleşmeyi yapmalarına engel değildir. (8)

İvazlı olumlu miras sözleşmesi ile atanan mirasçının mirası reddetme hakkı saklıdır. Mirası reddettiği takdirde ivaz edimini sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre geri isteyebilmektedir. (9)

3. İVAZLI MİRAS SÖZLEŞMESİ & TENKİS

Tenkis saklı paylı mirasçıların hak ihlaline uğraması halinde ortaya çıkan bir durumdur. O halde ivazlı miras sözleşmesi ile payı ihlal edilen tüm saklı paylı mirasçılar (mirasçının altsoyu, ana ve babası veya eşi) tenkis davası açabilecektir.

4. İVAZLI MİRAS SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ

A. İRADİ OLARAK SONA ERMESİ

• SAĞLARARASI EDİMİN İFA EDİLMEMESİ ÜZERİNE SÖZLEŞMEDEN DÖNME

TMK 547’de doğrudan ivazlı miras sözleşmesinden dönme yolu düzenlenmiştir. Buna göre;

‘’ Miras sözleşmesi gereğince sağlar arası edimleri isteme hakkı bulunan taraf, bu edimlerin sözleşmeye uygun olarak yerine getirilmemesi veya güvenceye bağlanmaması hâlinde borçlar hukuku kuralları uyarınca sözleşmeden dönebilir.’’

Sözleşmeden dönme hakkı ivazlı mirastan feragat sözleşmesinde feragat eden, ivazlı olumlu miras sözleşmesinde ise miras bırakandır. İvazlı olumlu miras sözleşmesinde miras bırakanın mirasını sağlığında harcamış olması durumunda dahi karşı tarafın sözleşmeden dönme hakkı bulunmamaktadır. (10) Bu durumda karşı taraf miras bırakanın kısıtlanmasını talep etmek gibi genel hükümlere göre hakkını aramak durumundadır.

Ancak doktrinde Dr. Neslihan AKÇA’ nın görüşüne göre TMK 547’nin geniş yorumlanması gerektiğini ve karşı tarafın da sözleşmeden dönme hakkı bulunması gerektiğini şu şekilde ifade etmektedir:

‘’Miras bırakan sağlığında malvarlığını saçıp savurur veya bağışlar ve terekesini önemli ölçüde azaltırsa, sözleşmenin karşı tarafı da söz konusu hükme göre sözleşmeden dönebilir. Zira hakkaniyete en uygun çözüm yolu budur. Ayrıca bu çözüm yolunun kabul edilmesi ivazlı miras sözleşmesi kapsamındaki edimlerin karşılığının kabul edilmesiyle de uyumludur.’’

• ANLAŞMA YOLU İLE ORTADAN KALDIRMA

Taraflar ivazlı miras sözleşmesini anlaşarak ortadan kaldırabilirler. Bu durumda yeniden resmi vasiyetname şekil şartlarına bağlı kalmadan adi yazılı şekil ile de anlaşma sağlayabilirler. Adi yazılı anlaşma metninde yalnızca ölüme bağlı tasarrufta bulunan kişinin imzasının yeterli olup olmadığı hususu ise tartışmalıdır. (11)

• MİRASÇILIKTAN ÇIKARMA SEBEPLERİNDEN BİRİNİN GERÇEKLEŞMİŞ OLMASI NEDENİYLE DÖNME

TMK 546/2’de miras bırakanın sözleşmeden tek taraflı olarak dönme hakkı düzenlenmiştir:

‘’ Miras sözleşmesiyle mirasçı atanan veya kendisine belirli mal bırakılan kişinin, miras bırakana karşı miras sözleşmesinin yapılmasından sonra mirasçılıktan çıkarma sebebi oluşturan davranışta bulunduğu ortaya çıkarsa; miras bırakan, miras sözleşmesini tek taraflı olarak ortadan kaldırabilir.’’

Örneğin mirasçı olarak atanan kişi, miras bırakanın aile üyelerinden birinin ölümüne sebep olur veya ahlaka mugayir fiilleri tespit edilirse miras bırakan herhangi bir şekil şartı aranmaksızın sözleşmeden dönebilir.

B. YASAL OLARAK SONA ERME

• MİRASBIRAKANDAN ÖNCE ÖLME

TMK 548’de düzenlendiği üzere mirasçı atanan veya lehine miras bırakılan kişi miras bırakandan önce ölür ise sözleşme kendiliğinden ortadan kalkmaktadır. Şayet sağlar arası bir kazandırma mevcut ise müteveffanın mirasçıları miras bırakandan işbu kazanmayı ölüm tarihindeki zenginleşme oranında geri isteyebilmektedir.

• MİRASTAN YOKSUNLUK DURUMU

Mirastan yoksunluk durumu TMK 578 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu durumda miras sözleşmesi kendiliğinden hükümsüz olmaktadır.  Kanun koyucu miras bırakanın affı durumunda miras sözleşmesini geçerli saymaktadır. Önemli bir husus, ivazlı olumlu miras sözleşmesinde ivaz yoksunluk durumundan önce verilmiş olması halidir, mirastan yoksun olan tarafın ivazı geri isteyip isteyemeyeceği hususu tartışmalıdır. Sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre ivazın geri istenebileceğini savunan görüşler mevcuttur.

• EŞLERİN BOŞANMASI

Boşanan eşler yasal mirasçılık haklarını kaybetmiş olacağından miras sözleşmesi sona erer. Eşler sözleşme ile aksini kararlaştırabilirler.

C. SÖZLEŞMENİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜNÜN ÖNE SÜRÜLMESİ İLE İPTAL TALEPLERİ

İvazlı miras sözleşmesinin iptal sebepleri ehliyetsizlik (taraflardan birinin yaşa bağlı olarak ehliyetini yitirdiğinin öne sürülmesi vs), şekle aykırılık, hukuka ve ahlaka aykırılık (ahlaka mugayir bir edimin ivaz olarak belirlenmesi) ve irade sakatlığı halleridir. Bunlardan irade sakatlığı hali ölüme bağlı tasarrufta bulunan taraf için geçerlidir, yanılma, aldatma, korkutma hallerinden birinin varlığı halinde iptal talebinde bulunabilmektedir. Karşı taraf ise Borçlar Kanunu’ndaki düzenlemeye göre irade sakatlığını ileri sürerek iptal talebinde bulunabilecektir.

İptal davası açma hakkı, davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın geçmesi tarihinin üzerinden, iyiniyetli davalılara karşı on yıl, iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer. Dava miras bırakanın ölüm tarihindeki son yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılmalıdır.

5. SONUÇ

Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflardan olan ivazlı miras sözleşmesi, kanunun getirdiği şartlar dahilinde taraflara geniş manada tasarruf yetkisi tanımaktadır. Bu tasarruf yetkisini kullanırken saklı paylı mirasçıların hakları da gözetilmeli, makalede ayrıntılarına yer verdiğimiz üzere işlemin iptal edilebilir olduğu, işbu sözleşmenin geçersiz sayılma yollarının kanunda sınırlı sayıda düzenlendiği unutulmamalıdır.

Dicle Sezer

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(1)Dural, M. ve Öz, T. (2012) Türk Özel Hukuku Cilt IV Miras Hukuku. 6.Basım İstanbul: Filiz Kitapevi. (Syf 49-51)

(2)Hatemi, H. (2021) Miras Hukuku. 9.Basım İstanbul: On İki Levha Yayıncılık. (Syf 81-83)

(3)Dural, M. ve Öz, T. ‘’Türk Özel Hukuku Cilt IV Miras Hukuku’’ Syf 96-97

(4)Serozan, R. ve Engin, B.İ. (2021) Miras Hukuku. 7.Basım Ankara: Seçkin Yayıncılık (Syf  283-284)

(5)Akça, N. (2022) İvazlı Miras Sözleşmeleri. 1.Basım Ankara: Adalet Yayınevi (Syf 123-128)

(6)Hatemi, H. ‘’Miras Hukuku’’ Syf 110-111

(7)Seher Serap Dinçer, Mirastan Feragat Sözleşmesi Ve Hukuki Sonuçları (Yüksek Lisans Tezi, T.C. Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Temmuz 2009, Syf 19-22) 

(8)Gürcan Kaya, Olumlu Miras Sözleşmesi (Yüksek Lisans Tezi, T.C. Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Mart 2014, Syf 9-12)

(9) Dinçer, ‘’Mirastan Feragat Sözleşmesi Ve Hukuki Sonuçları’’ Syf 141-142

(10) Sekine Derya Yakupoğlu, Olumlu Miras Sözleşmesinin Bağlayıcılığı, TBB Dergisi 136. Sayı, Mayıs-Haziran 2018, Syf 256-257

(11)Serozan, R. ve Engin, B.İ. ‘’Miras Hukuku’’ Syf  331-332

KAYNAKÇA :

1. Dural, M. ve Öz, T. (2012) Türk Özel Hukuku Cilt IV Miras Hukuku. 6.Basım İstanbul: Filiz Kitapevi.
2. Hatemi, H. (2021) Miras Hukuku. 9.Basım İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
3. Serozan, R. ve Engin, B.İ. (2021) Miras Hukuku. 7.Basım Ankara: Seçkin Yayıncılık
4. Akça, N. (2022) İvazlı Miras Sözleşmeleri. 1.Basım Ankara: Adalet Yayınevi
5. Seher Serap Dinçer, Mirastan Feragat Sözleşmesi Ve Hukuki Sonuçları (Yüksek Lisans Tezi, T.C. Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Temmuz 2009)
6. Gürcan Kaya, Olumlu Miras Sözleşmesi (Yüksek Lisans Tezi, T.C. Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Mart 2014)
7. Sekine Derya Yakupoğlu, Olumlu Miras Sözleşmesinin Bağlayıcılığı, TBB Dergisi 136. Sayı, Mayıs-Haziran 2018