Hacizde İstihkak

Borçlunun malları haczedilirken, aslında bir başka kişiye ait olan mallar da haczedilmiş olabilir. Örneğin borçlunun evinde haciz yapılırken orada bulunan bilgisayar borçlunun değil de borçlunun arkadaşının olabilir ve borçluya bunu kullanması için verdiğini iddia edebilir. Haczedilen bir mal üzerinde üçüncü kişinin mülkiyet veya diğer bir ayni hak sahibi olduğunun ileri sürülmesine istihkak iddiası, istihkak iddia edilen mallara ise çekişmeli mallar denir. Çekişmeli malların haczi mümkündür; ancak bu mallar hacizde tertip gereği çekişmesiz mallardan sonra, son sırada haczedilir.

İstihkak iddia edilen malların hacizden kurtarılması için başvurulan yola ise istihkak davası denir. İstihkak iddia edilen malın borçlu veya üçüncü kişinin elinde bulunmasına göre istihkak davasının tabi bulunduğu hükümler değişir.

1. Hacizli Malın Borçlunun Elinde Olması Durumunda İstihkak Davası

Bir mal borçluya ait bir yerde haczedilmiş ise, borçlunun elinde haczedilmiş sayılır ve bu halde İİK m.96 ve m.97 hükümleri uygulanır. Borçlu ile istihkak iddia eden üçüncü kişinin hacizli malı birlikte ellerinde bulundurmaları halinde dahi mal borçlunun elinde haczedilmiş sayılır. Bu halde de istihkak davası açma külfeti borçlu ile birlikte hacizli malı elinde bulunduran üçüncü kişiye düşer. (İİK m.97) Örneğin evlilik birliği içerisinde, kocanın borcu yüzünden kadının malları haczedilirse, hacizli mal borçlu ile üçüncü kişinin elinde sayılır.

Borçlu kendi elindeyken haczedilmiş bir malın başkasına ait olduğunu da ileri sürebilir, yani bir başka deyişle; üçüncü kişinin istihkak iddiasını borçlu da ileri sürebilir. İstihkak iddia eden ister borçlu, ister üçüncü kişi olsun, işbu istihkak iddiası malın haczini öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde ileri sürülebilir (İİK m.96).

İstihkak iddiası haczi yapan icra dairesine bildirilir. Bunun üzerine icra müdürü, üçüncü kişinin istihkak iddiasını alacaklıya ve borçluya bildirir ve bu bildiri ile istihkak iddiasına karşı itirazları olup olmadığını bildirmek üzere alacaklıya ve borçluya üç günlük bir süre verir. Alacaklı ve borçlu bu üç günlük süre içinde üçüncü kişinin istihkak iddiasına itiraz etmezlerse, istihkak iddiasını kabul etmiş sayılırlar.

Alacaklı veya borçlu bu üç gün içinde istihkak iddiasına itiraz ederse, icra müdürü istihkak iddiası ile ilgili dosyayı hemen icra mahkemesine tevzi eder. Akabinde icra mahkemesi üçüncü kişinin dayandığı delillerden istihkak iddiasında haklı olduğu kanısına varırsa takibin ertelenmesine yani o malın satışının durdurulmasına karar verir. Ancak üçüncü kişinin istihkak iddiasında haksız olduğu kanısına varırsa bu vakit takibin devamına karar verir. İşbu karar kesin hüküm niteliğindedir.

Üçüncü kişi, icra mahkemesinin vermiş olduğu takibin taliki veya takibin devamı kararının kendisine tefhim veya tebliğinden itibaren yedi gün içinde istihkak davası açabilir. Ayrıca belirtmek gerekir ki; üçüncü kişi haczi öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde doğrudan doğruya da istihkak davası ikame edebilir.

Üçüncü kişi tarafından ikame edilen istihkak davasında görevli mahkeme icra mahkemesi olup yetkili mahkeme ise alacaklının yerleşim yerindeki icra mahkemesidir (HMK m.6). İşbu davada basit yargılama usulü uygulanacak olup; istihkak davasına konu mal borçlu elinde haczedildiğinden malın kendisine ait olduğunu ispat etmek, davacı üçüncü kişiye düşer. Anılan davada davacı ve davalı, iddialarını HMK’daki bütün deliller ile ispat edebilirler.

İstihkak davasının ikame edilmiş olması, davaya konu malın satışını kendiliğinden durdurmaz. İstihkak davası sonuçlanmadan önce hacizli mal satılırsa icra mahkemesi işbu satış bedelinin yargılama sonucuna kadar ödenmemesi veya teminat karşılığında derhal alacaklıya ödenmesi konusunda ayrıca bir karar verir. Bu halde dava bedele dönüşür. Yani bundan sonra davanın konusu, istihkak iddia edilen malın satış bedelidir. Bu satış bedeli alacaklıya ödenmiş olsa dahi istihkak davası son bulmaz, istihkak davasına devam edilir. İcra mahkemesi, istihkak davasının kabulüne karar verirse; alacaklıya ödenmiş olan satış bedelinin davalı alacaklıdan alınıp davacı üçüncü kişiye verilmesine karar verir.

Üçüncü Kişi Tarafından İkame Edilen İstihkak Davasının Sonuçları

İcra mahkemesi davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasının haksız olduğuna kanaat getirirse, istihkak davasının esastan reddine karar verir. Bu ret kararının kesinleşmesi ile mal üzerine konulmuş olan haciz kesinleşir. Bunun üzerine alacaklı hacizli malın satılmasını isteyebilir. Malın satışının talep edilmesi için icra mahkemesi kararının kesinleşmiş olması gerekmez.

İcra mahkemesi davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasının yerinde olduğuna kanaat getirirse, istihkak davasının esastan kabulüne karar verir. Malın mülkiyetinin davacı üçüncü kişiye ait olduğu anlaşıldığından mal üzerindeki haciz kalkar.

İstihkak davası devam ederken dava konusu mal üzerindeki haciz kalkarsa istihkak davası konusuz kalır. Bu halde, icra mahkemesi dava hakkında bir karar verilmesine yer olmadığına karar verir.

2. Hacizli Malın Üçüncü Kişinin Elinde Olması Durumunda İstihkak Davası

Üçüncü kişi elinde bulunan taşınır mallar haczedildiğinde, işbu mallar üçüncü kişinin kabulü halinde üçüncü kişiye yediemin olarak bırakılır. Üçüncü kişi malın elinde haczedildiği sırada hazır bulunmuş ise hacizden itibaren yedi gün içinde istihkak iddiasını ileri sürebilir. Ancak, üçüncü kişinin elinde bulunan mal üçüncü kişinin yokluğunda haczedilmişse, üçüncü kişi malın haczedildiğini öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde istihkak iddiasını ileri sürebilir. Üçüncü kişi her iki durumda da yedi gün içinde istihkak iddiasını ileri sürmez ise aynı takipte istihkak iddiasını ileri sürme hakkını kaybeder.

Bir mal üçüncü kişinin elindeyken haczedilir ve üçüncü kişi o mal üzerinde mülkiyet veya diğer bir ayni hak iddia ederse icra müdürü bu istihkak iddiasını haciz tutanağına geçirir ve üçüncü kişiye karşı istihkak davası açmak için alacaklıya yedi gün süre verir. Yani bu halde dava açma süresi icra müdürü tarafından verilir ve istihkak davası açma külfeti alacaklıya yükletilir. (İİK m.99) Ancak unutulmamalıdır ki; İİK m.99’un uygulanabilmesi için haczedilen malın üçüncü kişinin elinde bulunması gerekir.

Alacaklı, icra müdürünün verdiği süre kararının kendisine tefhim veya tebliğinden itibaren yedi gün içinde üçüncü kişiye karşı istihkak davası açmaz ise; üçüncü kişinin istihkak iddiasını kabul etmiş sayılır.

Alacaklı tarafından ikame edilen istihkak davası için de görevli mahkeme icra mahkemeleridir ancak bu sefer yetkili mahkeme, üçüncü kişinin yerleşim yerindeki icra mahkemesidir. İİK m.99’a göre ikame edilen istihkak davasında da basit yargılama usulü uygulanır. Bu halde, icra mahkemesinin dava konusu mal hakkında takibin talikine karar vermesine gerek yoktur. Çünkü mal üçüncü kişinin elinde haczedildiği için o mal hakkındaki takip istihkak davası sonuçlanıncaya kadar kendiliğinden talik edilir. Yani alacaklı tarafından açılan dava sonuçlanıncaya kadar haczedilen malın satışı yapılmaz.

İİK m. 99 gereği ikame edilen istihkak davasında mal üçüncü kişinin elinde haczedildiğinden mülkiyet karinesi üçüncü kişi lehinedir. Bu sebeple alacaklı, üçüncü kişi elinde haczedilmiş olan malın borçluya ait olduğunu ispat etmekle yükümlüdür.

Alacaklı Tarafından İkame Edilen İstihkak Davasının Sonuçları

İcra mahkemesi davalı üçüncü kişinin istihkak iddiasında haklı olduğuna kanaat getirirse, istihkak davasının esastan reddine ve mal üzerindeki haczin kaldırılmasına karar verir.

İcra mahkemesi davalı üçüncü kişinin istihkak iddiasının haksız olduğuna kanaat getirirse, üçüncü kişinin istihkak iddiasının reddine ve davanın kabulüne karar verir. İşbu karar ile mal üzerine konulmuş olan haciz kesinleşir. İcra dairesi malı üçüncü kişiden alarak muhafaza altına alabilir, alacaklı malın satışını isteyebilir.

Pınar Öksüz

Kaynakça

1. Baki Kuru İcra ve İflas Hukuku El Kitabı İkinci Basım,2013: Adalet Yayınevi (Syf. 466-499)
2. Kuru, Arslan ve Yılmaz “İcra ve İfslas Hukuku Ders Kitabı” 27. Basım: Yetkin Yayınları (Syf. 200-210)
3. Görgün, Toraman ve Kodakoğlu “İcra ve İflas Hukuku Ders Notları” İkinci Basım: Legem Yayıncılık (Syf:127-130)